‘Verbind de verschillen’ is het motto van platform Nieuwwij.nl. Dit platform is opgericht door Manuela Kalsky, bijzonder hoogleraar op de Karen Armstrong Leerstoel voor Religie, Waarden en Maatschappelijke Transformaties aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Wat houdt haar pleidooi voor rizomatische verbindingen in? Wat betekent dit voor de praktijk van de zorgprofessional?
Is ‘Verbind de verschillen’ een motto dat als een rode draad door je carrière loopt?
‘Ja. Ik benader op die manier de levensbeschouwelijke praktijk, hoe we met elkaar samenleven, hoe we zin geven aan het leven. Waar kom jij je bed voor uit? Wat heb jij de samenleving te bieden? Dat zijn essentiële vragen die zowel op jezelf als ook op de samenleving gericht zijn. Die vragen verbinden ons met elkaar en laten ook onderlinge verschillen zien. Ze geven ons een plek in een genetwerkte wereld. Ik ben opgeleid als theologe en vind levensbeschouwing en zingeving essentiële invalshoeken om naar de maatschappij en de verbindingen tussen mensen te kijken. Ook in een geseculariseerde samenleving is deze zoektocht naar zingeving niet verdwenen. Kerken verdwijnen maar niet de vraag naar de zin van ons leven, integendeel. Het neoliberale marktdenken heeft vandaag grotendeels de rol van God overgenomen. Zingeving betekent nu consumeren, een 24uurs-markteconomie draaiende houden. Wie uit de boot valt, krijgt vaak niet de hulp die nodig is. Velen raken overspannen of voelen zich diep eenzaam. We moeten nodig werken aan verbinding. Deze situatie is niet houdbaar.’
Je wil voorbij ‘of of’ naar ‘en en’ groeien. Wat houdt dit in?
‘Ik ben beïnvloed door het feminisme, dat kritiek heeft op een hiërarchisch-dualistische manier van denken, waarin de werkelijkheid zwart of wit is en er weinig ruimte voor grijstinten bestaat. We bakenen af: man tegenover vrouw, cultuur tegenover natuur, geest tegenover lichaam. Maar de realiteit is veel complexer dan die hokjes. Toen ik aan de VU multiple religious belonging onderzocht, werd ik geconfronteerd met dit binaire denken en hoe moeilijk het is dat los te laten. In ons onderzoek verbonden mensen rituelen en ideeën uit verschillende religies met elkaar. Bij hen was er geen ‘of of’ maar juist ‘en en’. Toen we dit wetenschappelijk in beeld wilden brengen, moesten we weer afbakenen. Maar deze mensen pasten helemaal niet in hokjes, ze waren niet zomaar te categoriseren. Wetenschappelijk onderzoek is gestoeld op dit binaire denken. En de academische wereld is sterk onderhevig aan neoliberale mechanismes die hierop verder bouwen. Waarin we eerder concurreren dan dat we onze inzichten met elkaar verbinden. Dit binaire denken bevordert geen verbinding. Integendeel, het voedt polarisatie, het wij-zij denken waar we nu veel last van hebben.‘
Wat is een alternatief, een voorwaarde om op een menswaardige manier samen te leven?
‘Verbindend denken en handelen kan polarisatie voorkomen. Om gelijkwaardige verbindingen te creëren, hebben we compassie nodig, moeten we ons kunnen verplaatsen in ‘de ander’. Zo ontstaat vertrouwen. Bij de Franse denkers Deleuze en Guattari kwam ik het beeld van een rizoom tegen. Een rizoom is een worstelstok, een netwerk zonder hiërarchie. In de natuur vind je dat onder andere bij schimmels. Ook de structuur van onze hersenen is rizomatisch – opgebouwd uit verbindingen, knooppunten, overlappingen. Ik denk dat dit beeld van een rizoom ons helpt om weer op verbinding te focussen, op ‘een nieuw wij’, waarin we samenwerken en onze verschillen vruchtbaar maken.’
Jij ziet ook een rizomatische zorgstructuur voor je?
‘Ja. In onze geïndividualiseerde samenleving is de zorg ook gefragmentariseerd, iedereen ‘doet zijn ding’. Het gebureaucratiseerde zorgsysteem leunt op verantwoording en cijfers, in plaats van op onderling vertrouwen en aandacht. In een rizomatisch netwerk zou dat anders zijn. Diegene die hulp vraagt, staat op gelijke hoogte met de hulpverlener. Hun levenslijnen kruisen elkaar op wat die Franse denkers ‘plateaus’ noemen. Ze ontmoeten elkaar in hun sociale omgeving. Zorgen voor elkaar betekent in mijn ogen: de ander in zijn/haar netwerk bekijken en loskomen van afgebakende systemen, waarbij verantwoordelijkheid steeds wordt doorgeschoven en zorg maar een paar minuten mag duren.’
En zingevingsvragen staan hierin centraal?
‘Ze krijgen in iedere geval een belangrijke rol. Waarom heb jij voor dit werk gekozen? Wat zijn je diepste drijfveren, waarom maakt zorgen voor de ander jou gelukkig? Het zijn vragen die je leven en werk richting geven. Vanuit zingevingsvragen kunnen we de hele persoon zien die voor ons staat. En in netwerkverband kunnen we elkaar het best helpen. Levensgeluk en het goede leven voor iedereen bereiken we als we van betekenis zijn voor elkaar en als we ons door verschillen in de samenwerking laten verrijken.’
Wil je meer weten? Kom dan vooral naar de Dag van de Wijkteams, deelname is online en gratis. Aanmelden kan via deze link.
